گیاهان دارویی و طب سنتی

تدابیر ماه مبارک رمضان در طب ایرانی

مزاج روزه داری

روزه، باعث غلبه گرما و خشکی در بدن می‎شود و در واقع خلط صفرا را افزون می‎کند. این حرارت ایجاد شده، به تدریج در تمام عروق و منافذ بدن رسوب کرده اخلاط غلیظ و فاسد را سوزانده دفع می‎کند. روزه‎داری اگر با شرایط آن همراه باشد، بدن را پاکیزه و سبک می‎کند و حتی اثری عمیق تر از انواع درمان‎های پاک کننده مانند حجامت و ... دارد. بنابراین، روزه داری می‎تواند پیشگیری کننده و درمان کننده انواع بیماری‎ها باشد.

چه کنم که روزه برایم قابل تحمّل باشد و ضعف و گرسنگی بر من غلبه نکند؟

 ضعف بیش از حد که طاقت انسان را طاق، و او را از روزه داری بیزار نماید؛ مطلوب نیست. برای رفع این مشکل به این نکات توجّه کنید:

1- مهم‎ترین دلیل احساس گرسنگی بیش از حد در طول روز، پرخوری سحر است، در واقع، ما از ترس گرسنگی، پرخوری می‎کنیم و این مسأله باعث ترشّح بیش از حدّ هورمون‎های کاهش دهنده قند خون و احساس ضعف و گرسنگی می‎شود بنابراین به هنگام صرف سحری، رعایت اعتدال را بنمایید.

2- استفاده از خوراکی‎هایی مانند عسل، شربت عسل، انواع مغزها، جوانه ها، برگه ها، خشکبار خام، زیتون، خرما و ...، به ویژه در وعده سحر، به کاهش ضعف و گرسنگی طول روز کمک می‎کند. اگر روزه دار عادت کند که در وعده سحر، خوردن غذای پخته را ترک کند و به مصرف این خوراکی‎ها بسنده کند؛ می‎تواند مطمئن باشد که ماه مبارک آسانی را در پیش رو خواهد داشت. 

در این میان، شربت عسل جایگاه ویژه‎ای دارد. مقدار دلخواهی عسل را در آب حل کنید (حدّاقل یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب). سپس مقداری آب لیموترش تازه به آن اضافه و به آرامی و جرعه جرعه میل نمایید. آب لیموترش علاوه بر ایجاد طعمی بسیار دلنشین، دارای خواصّ دارویی فراوانی بوده ضمن جلوگیری از ترش شدن شربت عسل، با ایجاد تعادل نسبی در طبع نوشیدنی، باعث می‎شود که تقریبا تمامی افراد با هر مزاجی قادر به استفاده از این نوشیدنی باشند.

 افراد کم خون یا کسانی که سابقه ضعف و افت فشار با گرسنگی را دارند نباید از خوردن شربت عسل غافل شوند. اثر قوی این نوشیدنی بر پاکسازی کبد؛ باعث می‎شود مصرف آن، عملا تشنگی را نیز کاهش می‎دهد. اضافه کردن اندکی تخم شربتی (یا تخم ریحان یا تخم بالنگو یا فرنجمشک) این شربت را مطبوع تر و آثار درمانی آن را افزون می‎کند

پیشنهاد چند غذا برای سحری

پیشنهاد اول:

مویز + بادام شیرین + فندق.

ابتدا مویز را از هسته پاک کنید و سپس به همراه بادام درختی تازه مغز شده و فندق به عنوان سحری مصرف کنید. خوب جویدن بادام در این غذا اهمیت زیادی دارد.

مزایای این غذا: مویز دارای قند طبیعی بوده و بسیار مقوی است بنابراین از ضعف و خستگی و مشکلاتی مانند کاهش قند خون جلوگیری می‎کند. بادام نیز مقوی بوده و رطوبت مورد نیاز بدن را تامین می‎کند و باعث می‎شود تشنگی و عدم مصرف آب مشکلی برای بدن ایجاد ننماید.

طبع این غذا گرم است، بنابراین برای افراد سرد مزاج بسیار مناسب است. افراد با مزاج گرم بهتر است همراه این غذا اندکی سبزیجات سرد و رطوبت بخش مانند خرفه یا نوشیدنی‎های خنک مانند شربت خاکشی، عرق کاسنی-شاهتره و ... میل کنند.

پیشنهاد دوم:

ارده کنجد + شیره انگور.

مزایای این غذا: ارده غذای مقوی و بسیار مناسبی است و در کنار شیره انگور غذای کاملی محسوب می‎شود.

با توجه به طبع گرم این غذا، لازم است افراد گرم مزاج بعد از مصرف آن یک نوشیدنی با طبع خنک مصرف کنند.

پیشنهاد سوم.

جوانه تازه گندم + مغز بادام خام + شربت عسل و میوه‎جات فصل

مزایای این غذا: جوانه گندم مقوی بوده و از ضعف و سستی بدن جلوگیری می‎کند. سایر مواد موجود در ترکیب نیز کمک زیادی به تامین نیاز بدن در طول روز کرده و نشاط را برای روزه دار به همراه می آورند.

پیشنهاد چهارم:

خورش‎های آبکی از جمله قیمه و قورمه سبزی که با گوشت تازه گوسفند تهیه شده باشند.

مزایای این غذا: مصرف گوشت به تامین قوای جسمانی کمک می‎کند و مصرف آن در غذاهای آبکی مانند خورش ها و آبگوشت، رطوبت کافی نیز به بدن می‎رساند. توصیه می‎شود حداقل هفته‎ای دو روز از غذاهای حیوانی و گوشت تازه استفاده نمایید. البته این خورش‎ها نباید زیاد چرب باشند و بهتر است با نان مصرف شوند و نه برنج. استفاده از نان سنگک برشته یا نان‎های محلّی، مناسب‎تر خواهد بود. در صورت تمایل به مصرف برنج، از برنج مرغوب ایرانی به صورت محدود استفاده کنید. 

کسانی که دچار یبوست هستند می‎توانند از خورش آلو، آلواسفناج و خورش‎‌های سبزی‎دار استفاده کنند. اگر به دلایلی نمی‎توانید از گوشت گوسفند استفاده کنید، گوشت مرغ خانگی، بلدرچین، کبک و مانند آن جایگزین‎های مناسبی هستند ولی حتی‎المقدور سراغ گوشت گاو و گوساله نروید. گوشت‎های گرم مزاج مانند شتر برای ماه مبارک زیاد مناسب نیستند. ماهی هم به دلیل ایجاد تشنگی، از فهرست خوراکی های این ماه حذف می‌‎شود.

3-  غذا را خوب بجوید تا هم زودتر سیر شوید و هم، هضم و جذب آن کامل‎تر انجام شود.

4- در صورت امکان از خواب قیلوله غافل نشوید. خواب قیلوله، همان خواب کوتاه و سبک قبل از اذان ظهر است. این خواب کمک زیادی به کم کردن گرسنگی و ضعف روزه دار می‎ کند.

5- زیـاد خـوابیدن پـس از اذان صبح یا در طول روز، نه تنها کمکی به کم شدن ضعف روزه دار نخواهد کرد بلکه آن را تشدید خواهد نمود. اگرچه این خواب، با افزایش رطوبت بدن، در کاهش تشنگی روزه‎دار، موثر است. فاصله بین خورد سحری تا خوابیدن باید بین دو تا سه ساعت باشد. درواقع وقتی که غذا از معده خارج شد و به اصطلاح، سر دل سبک شد می‎توانید بخوابید.

6- در خوردن افطار، افراط نکنید تا به هنگام سحر، اشتهای کافی داشته باشید. یکی از عادات غلط ما، خوردن شام پس از صرف افطاری است که به علّت سنگینی معده و عدم هضم غذا، اشتهای خوردن سحری را به ویژه در شب های کوتاه تابستانی کاهش می‎دهد. بنابراین، خوردن افطار را به یک وعده محدود کنید.

7- بهترین گوشت برای مصرف معمول، گوشت گوسفند است.

8- فـرامـوش نـکنیدکـه مصرف گوشت‎های سرد مزاج مانند ماهی و گاو، عملا ضعف بدنی روزه دار را افزایش می‎دهند.

9-  مصرف زیاد برنج یکی از شایع‎ترین دلایل ایجاد ضعف در روزه داران است.

10- مصرف دوغ و ماست ضعف طول روز را افزایش می دهند. مصرف آنها را به حدّاقل برسانید.

برای کاهش تشنگی، چه راه‎هایی وجود دارد؟

   راهکارهای زیر جهت کاهش عطش روزه داری بسیار مفیدند:

1-  پرخوری در سحر یکی از عوامل تشنگی در طول روز است. پس کم بخورید تا تشنه نشوید.

2-یکی از بهترین روش‎ها برای کم کردن تشنگی، استفاده از خوراکی‎هایی است که طبع خنک یا سردی دارند و حرارت کبد را فرو می‎نشانند. شاید از بهترین آنها، شربت خاکشی است.

 اضافه نمودن چند قطره آب لیمو ترش، تأثیر شربت خاکشی را افزایش می‎دهد. اضافه کردن کمی تخم شربتی یا تخم ریحان به این گونه شربت‎ها، به کاهش ضعف روزه داری هم کمک می‎کند.

3- عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته در فاصله افطار تا سحر به جای آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی طول روز را بسیار کم می‎کند.

4- مصرف زیاد گوشت قرمز می‎تواند باعث افزایش تشنگی شود. اگر دچار کم خونی، ضعف و یا افت فشارهای مکرّر نیستید، مصرف گوشت قرمز را کمی محدود کنید.

5- پرهیز از غذاهای سرخ کردنی و غذاهای بسیار چرب، شور، شیرین، تند و پرادویه هم فراموش نشود. هلیم، کله پاچه و ماهی ازجمله غذاهایی هستند که تشنگی را زیاد می‎کنند. مصرف ادویه، فلفل و سیر را در غذاهای این ماه و به ویژه سحر کاهش دهید. 

6- اگر روزه دار خود را عادت دهد که حدّاقل در وعده سحر از غذاهای خام (شربت عسل، مغزهای خام، میوه ها، خرما، زیتون، خشکبار، جوانه ها و ...) استفاده کند تشنگی کمتری را تحمّل خواهد کرد.

7- مصرف آب یخ اگرچه در ابتدا و در ظاهر تشنگی را فرو می‎نشاند اما در نهایت باعث تشدید تشنگی می‎شود.

8- از خوابیدن بلافاصله بعد از سحری، به خصوص اگر غذاهای با طبع گرم مصرف کرده باشید بپرهیزید.

نکته بسیار مهم: برخی خوراکی‎ها مانند هندوانه، هلو، خیار، شیر و ...  طبع بسیار لطیفی دارند و هنگام ورود به معده تابع طبع معده می‎شوند؛ بنابراین اگر به هنگام تشنگی که صفرای زیادی در معده جمع شده است مصرف شوند (یا در کسانی که ذاتا معده بسیار داغی دارند)، با ورود به معده به خلط صفرا تغییر ماهیت داده عملا به جای خنک کردن فرد، حرارت او را افزایش می‎دهد. لذا این خوراکی‎ها را تنها وقتی مصرف کنید که با مصرف خوراکی‎های دیگر، عطش اولیه و داغی کبد و معده را فرونشانده باشید

9-  چای، قهوه و کاکائو به دلیل خاصیت ادرارآوری خود می‎توانند تشنگی را بیفزایند. در صورتی که اهل چای هستید، چای کمرنگ مصرف کنید.  

در خوردن افطار چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

الف- شروع افطار

برای شروع افطار می‎توان از این خوراکی‎ها استفاده کرد:

1- آب ولرم

با توجّه به حرارت زیادی که معده در پایان روزه هر روز پیدا می‎کند شروع افطار با آب سرد بسیار مضرّ و حتّی خطرناک است. در این حالت معده دچار انقباض شدید می‎شود که این امر، ضعف معده و بروز مشکلات مختلف گوارشی را در پی دارد. در واقع وقتی که شما افطار را با آب سرد شروع می‎کنید، مثل آن است که روی یک ظرف چینی داغ، آب سرد بریزید. مشابه همان بلایی که سر ظرف چینی می‎آید بر سر معده شما نیز خواهد آمد. همچنین به این دلیل که در ابتدای افطار، کبد تمایل شدیدی به جذب غذا دارد، آب یخ مصرف شده توقف چندانی در معده نکرده و بلافاصله وارد روده می‎شود که این مساله می‎تواند باعث بروز رفلکس پاراسمپاتیک شدید و حتی سنکوپ گردد. نفوذ این آب سرد به اقصی نقاط بدن که به شدّت تمایل به آب دارند می‎تواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. کبد چرب، یکی از ساده‎ترین عوارض چنین رفتاری است.

2- خرما، کشمش، عسل و سایر شیرینی‎های طبیعی

گفتیم که کبد در هنگام افطار تمایل زیادی به جذب موادّ غذایی دارد که در این میان چون قندها بیشترین چیزی هستند که طول روزه داری مصرف می‎شوند تمایل کبد به جذب شیرینی بیشتر است. ولی این قند باید قندی باشد که به آسانی هضم و جذب شود و انرژی از دست رفته را به سرعت جبران کنند و این همان چیزی است که با خوردن شیرینی‎های طبیعی به دست می‎آید. به این ترتیب اشتهای شخص نیز کنترل می‌شود و پرخوری، کمتر پیش می‌آید.

3- لطفا بر سر سفره افطار، خویشتندار باشید! مطمئن باشید با مقدار بسیار کمتری از آن چه معمولا می‎خورید نیازهای بدنی شما برطرف می‌شوند.

4- اگر به خوردن شام عادت دارید سعی کنید:

اولا فاصله بین افطار و شام را به نحوی تنظیم کنید که هنگام صرف شام، خوراکی‎های افطار از معده عبور کرده باشد. به این جهت بهتر است در افطار به حداقل خوراکی‎های سهل‎الهضم مانند چند دانه خرما اکتفا کنید؛

در ثانی فاصله بین شام و خواب هم زیاد باشد(حداقل دو ساعت)؛

و سوم هم این که در هر کدام از این دو وعده، غذا را در حدی مصرف کنید که معده را دچار گرفتاری نکنید.

با تمام این احوال توصیه می‎کنیم که به خوردن یک وعده افطاری متعادل اکتفا کنید و از خوردن شام بپرهیزید.

4- غذای افطار باید هضم و جذب آسانی داشته باشد تا به هنگام وعده سحر، بدن برای دریافت وعده جدید آماده باشد. برای این منظور، انواع آش‎ها، هلیم‎ها، فرنی‎ها و ... غذاهای مناسبی هستند. آش جو غذای بسیار مناسبی برای افطار می‎باشد. این غذا موجب کاهش حرارت بدن و جبران ضعف ناشی از روزه‎داری می شود. همچنین در پاک‎سازی دستگاه گوارش و ایجاد لینت مزاج نیز موثر است.