گیاهان دارویی و طب سنتی

 

بسمه تعالی 

نقشه راه  گياهان دارويي و طب سنتی در حوزه دامپزشکی

 

1- مقدمه:

دامپزشکی نقش تعیین‎کننده‌ای در سلامت جامعه و تامين پروتئین غذایی دارد. همه دولت‌ها اعم از فقیر و غنی توجه جدی به نقش ارزشمند علمی و بهداشتی دامپزشکی داشته تا به وسیله تولید دام سالم، فرآورده‌های پروتئینی با منشاء دامی و در نهایت غذای سالم را به‌صورت قابل اطمینانی تامین کنند. سازمان دامپزشکی به عنون مسول اصلی سلامت دام و فراواده های دامپزشکی، دانشکده های دامپزشکی مسول اصلی تربیت نیروهای دامپزشک در سطح کشور همچنین سازمان تحقیقات کشاورزی ، سازمان نظام دامپزشکی به همراه سایر سازمانها و نهاد های ذیربط نقش مهمی در این مسیر دارند.

در ایران بخش كشاورزی در شرایط كنونی با تامین 80- 75 % مواد غذایی مورد نیاز كشور، 26% ارزش تولید ناخالص داخلی،30 -25 % ارزش صادرات غیر نقتی را به طور مستقیم و حدود 25-20 % ارزش افزوده بخش‌های صنعت و خدمات را به طور غیر مستقیم ایجاد كرده است و زیر بخش دام و طیور از نرخ رشد 8/43% كل ارزش افزوده بخش كشاورزی را به خود اختصاص داده است. در ايران پروتئين حيواني از پرورش 75 ميليون راس گوسفند و بز، حدود 8 ميليون راس گاو و گاوميش و حدود 200 ميليون قطعه طيور و آبزیان تامين مي‌گردد. علاوه بر نقش مستقیم دامپزشكی در افزایش بهره‌وری تولیدات دامی و جلوگیری از خسارات اقتصادی احتمالی به سرمایه عظیم دامی كشور این بخش سهم قابل توجهی از اشتغال در بخش كشاورزی را به خود اختصاص داده است. بیش از 25 % شاغلین كشور به طور مستقیم در بخش كشاورزی فعالیت دارند و در مجموع ایجاد 40 % اشتغال در كل كشور وابسته به بخش كشاورزی می‌باشد.

 افزايش فرآورد‌هاي دامي به منظور تامين نياز پروتئيني و در كنار آن بهبود كيفيت به منظور افزايش سلامت جامعه، مورد توجه جدي جهاني قرار گرفته است. وضع قوانين سخت‌گيرانه در بسياري از كشورها درباره باقيمانده‌هاي دارويي در فرآورده‌هاي غذايي، موجب تشويق پرورش‌دهندگان حيوانات براي جايگزيني داروهاي شيميايي با داروهاي طبيعي و استفاده از روش‌های مکمل شده است. توسعه تولید و مصرف داروهای گیاهی و در کنار آن استفاده از روش‌های طب سنتی در حوزه دامپزشکی نقش تعیین کننده‌ای در سلامت فرآورده‌های دامی و افزایش کیفیت و کمیت آن دارد و از نیازهای ضروری جامعه کنونی می‌باشد. در حال حاضر اقلام داروهای گیاهی موجود داخل در حدود 05/ درصد کل اقلام داروهای مورد استفاده دراین بخش را به خود اختصاد داده است که رقم بسیار ناچیزی است و از طرفی از روش‌های طب سنتی دامپزشکی تقریبا هیچ روش به طور رسمی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

بديهي است براي هدايت حركت احياء و توسعه داروهای گیاهی و طب سنتي دامپزشکی با استفاده بهينه از تمامي منابع ملي، داشتن يك نقشه راه كه به همه نكات لازم توجه كافی مبذول داشته باشد امري واجب و اجتناب‌ناپذیر است. لذا برای عملیاتی کردن اسناد بالادستی و سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی نیازمند تدوین نقشه راه به منظور تعیین برنامه‌های عملیاتی سازمان دامپزشکی می‌باشد و برای تحصیل این منظور نقشه راه سند ملی گياهان دارويي و طب سنتی درسازمان دامپزشکی کشور تدوین می گردد.

 

2- تعاریف و مفاهیم:

1.         دام: به مجموعه حیوانات چارپای اهلی، ماکیان، آبزيان، زنبور عسل و كرم ابريشم گفته می‌شود که در دامداری‌ها یا مزرعه‌ها برای مصرف خوراکی و پوشاکی و کمک در کار، پرورش داده می‌شوند.

2.         دامپزشکی: دانشی تجربی استکه به شناخت، درمان و پیشگیری بیماریهای حیوانات به غیر از انسان می­پردازد.

3.         دامپزشکی سنتی (Traditional Veterinary Medicine): مجموعه علوم و دانشی که بر پایه‌‌‌ دانش طب سنتی به‌صورت مکتوب یا شفاهی توسط دانشمندان و حکما طی قرون مختلف منتقل گردیده و مورد استفاده و تجربه قرار گرفته است.

4.       سازمان دامپزشکی کشور: سازمان دامپزشکی کشور سازمانی است وابسته به وزارت جهاد کشاورزی و وظیفه  تامين بهداشت دام كشور و فرآورده‌هاي مربوط به آن و همچنین نظاررت بر دارو و فراوردههای بیولوژیک دامی  و پيشگيري و مبارزه با بيماري‌هاي دامي را برعهده دارد.

5.         داروهای گیاهی و فرآورده‌های طبیعی مورد مصرف در دامپزشکی: هرگونه مواد گیاهی و فرآورده‌‌‌ دارويي كه به‌صورت فرآوري‌ شده یا نشده با فرمولاسیون گوناگون برای عرضه در بازار دارویی جهت تشخیص، پیشگیری، کمک به اعمال فیزیولوژیک، درمان و حفظ بهداشت بدن حیوانات، بهبود، افزایش بازدهی و زمان ماندگاری فرآورده‌های دامی (دام، طیور، آبزیان و زنبور عسل) به‌کار می‌رود.

6.         طب مرسوم دامپزشکی (Conventional Veterinary Medicine): شاخه‌ای از علوم که به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها، اختلالات و جراحات در حیوانات می‌پردازد که مبتنی بر درمان بر اساس داروهاي شيميايي و ابزار تكنولوژيك و «درمان به ضد» است.

7.         فرآورده‌های دامی: هر نوع ماده غذایی که از حیوانات به‌دست می‌آید شامل شیر، گوشت سفید ،گوشت قرمز، تخم مرغ، عسل و ... .

8.           گیاه دارویی (Medicinal Plant) مورد مصرف در دامپزشکی: به گياهي گفته مي‌شود كه به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تمام یا اجزایی از آن به‌صورت تازه یا خشک‌شده و یا مواد مؤثره‌ی استخراجی از آن به‌منظور اثرات بهداشتی، پیشگیری و درمانی در بدن حیوانات، بهبود، افزایش بازدهی و زمان ماندگاری فرآورده‌های دامی (دام، طیور، آبزیان و زنبور عسل) به‌کار می‌رود.

9.           گیاه‌درمانی دامپزشکی (Veterinary Herbal Therapy): گیاه‌درمانی عبارت است از استفاده از گیاهان و یا فرآورده‌های حاصل از آن‌ها برای پیشگیری، درمان و یا تأثیر بر اعمال فیزیولوژیك بدن حیوانات، بهبود، افزایش بازدهی و زمان ماندگاری فرآورده‌های دامی (دام، طیور، آبزیان و زنبور عسل).

10.        فرآورده‌های گیاهی: مواد گیاهی که به صورت خام و یا فرآوری‌شده به منظور کاربرد در پزشکی، دامپزشکی و گیاه‌پزشکی و نیز کاربردهای تجاری، صنعتی، غذایی و بهداشتی استفاده می‌شوند و شامل داروهای گیاهی، فرآورده‌های طبیعی و مکمل با منشأ گیاهی، افزودنی‌های غذایی و طعم‌دهنده‌ها، رنگ‌دهنده‌ها، عرقیات و عصاره‌ها و اسانس‌ها، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی و کنترل کننده آفات و بیماری‌های گیاهی می‌باشد، فرآورده‌هاي گياهي گفته مي‌شود.

11.        

3- ارزش‌های بنیادی

 

4- چشم‌انداز

بر اساس سند چشم انداز بيست ساله كشور در سال1404 شمسي "برخوردار از سلامت، رفاه، امنيت غذايي، تأمين اجتماعي، فرصتهاي برابر، توزيع مناسب درآمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعيض و بهره مند از محيط زيست مطلوب“

چشم انداز نقشه عبارت است از:

احترام به منافع جامعه اسلامي، کيفيت انديشي، خلاقيت، تعهد و احترام به خواسته هاي جامعه ايراني در برخورداري از سلامت با تکيه بر دانش ملي و بومی برآنيم تا امنيت غذایی سالم و مطلوب را با ارتقاء تولید داروهای گیاهی در حوزه دامپزشکی و بهره گیری از نیروهای متخصص تا حد اکثر امکان برای آحاد جامعه فراهم آوریم

 

5- اهداف منطبق با سند  ملی گیاهان دارویی  و طب سنتی

الف – حوزه  گیاهان دارویی و فراورده های گیاهی

بند 2- کسب سهم20 درصد ارزش بازار داروی حوزه دامپزشکی کشور توسط محصولات تأییدشده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی

بند 3 - افزایش صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های دارویی گیاهی و فرآورده‌های گیاهی برای حضور در بین 10 کشور اول جهان

بند 4- كسب 3 درصد سهم تولید علم حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های دارویی گیاهی در عرصه جهاني

بند 5- کسب 1 درصد سهم ثبت اختراع جهانی در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن

 

ب- اهداف( حوزه طب سنتي و داروسازي سنتي)

1-            کسب سهم 10 درصد ارزش بازار بهداشت کشور بر اساس قواعد و مبانی طب سنتی از جمله رعایت اصول شش‌گانه سلامت

2-            کسب سهم 4 درصد ارزش بازار درمان کشور

3-            کسب سهم 2 درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تأییدشده مبتنی بر داروهای طب سنتی

4-            پوشش بیمه‌ای مناسب به منظور رسیدن به نرخ پرداخت از جیب 30% در حوزه طب سنتی

5-            ارتقای سطح سلامت جامعه مبتنی بر توسعه طب سنتی و بهره‌گیری از اصول حفظ‌الصحه و نگرش کل‌نگر

6-            کسب رتبه نخست منطقه در رفع نیازهای سلامت و پزشکی در حوزه طب سنتی و صدور خدمات، دانش فنی و فرآورده‌های گیاهی و طبیعی به میزان 20% از صادرات خدمات پزشکی کشور

7-            افزایش سالیانه ثبت پتنت در این حوزه و رسیدن به ثبت سالیانه 50 پتنت در سال 1404 در زمینه فرآورده‌های طب سنتی

 

6- سیاست‌های منطبق با سند ملی :

1-    اهتمام به مدیریت دانش در بخش گیاهان دارویی و طب سنتی

2-    خوداتكايي، اشتغال‌زایی و استفاده حداكثري از توان داخلي در بخش گياهان دارويي و طب سنتي

3-    مشارکت حداکثری بخش خصوصی، تعاونی‌ها، نهادهاي غيردولتي و سرمایه‌گذاران خارجی و تاکید بر هماهنگی و انسجام بین نهادها

4-    رعایت اصول ایمنی زیستی در چارچوب پروتکل‌های جهاني پذیرفته شده در كشور

5-    استفاده حداکثری از طبیعت و فرآورده‌های طبیعی در راستای سلامت انسان و رفاه اجتماعی با حفظ چرخه‌های اکوسیستمی طبیعت

6-     كاهش تصدي‌گري دولت، تقويت بخش خصوصي و حمایت از ايجاد و توسعه كمي وكيفي شركت‌هاي دانش‌بنيان

7-    توجه به بنیان‌های فلسفی طب سنتی با تقدم نگرش پیشگیری در برابر درمان

8-    تخصص‌گرایی و اجتناب از نسخه‌پردازی عامیانه و اجتناب از خرافات و خرافات‌زدگی در طب سنتی و گیاهان دارویی

9-    حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان دارویی بومی و انحصاری کشور

10-                        کاربردی‌سازی آموزش‌های طب سنتی در رشته‌های مختلف گروه پزشکی و دامپزشکی

11-                        استفاده از کم‌‌ عارضه‌‌ترین روش‌ها در درمان‌های گیاهی و طب سنتی.

 

 

7- راهبرد های منطبق با سند ملی :

الف- راهبردها  گیاهان دارویی و فراوردههای گیاهی

1-    بازنگری، اصلاح، ساده‌سازی و روزآمد‌ کردن قوانین، مقررات و استانداردهای مربوطه در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی

2-    سامان‌دهي نظام آموزش، پژوهش و توسعه فناوری و نوآوری درحوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی

3-    ترویج، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی

4-    ايجاد انسجام و همكاري‌هاي مستمر و مؤثر ميان مؤسسات، شركت‌ها و تشكل‌هاي مرتبط با حوزه گياهان دارويي اعم از دولتی یا خصوصی

5-    ساماندهی فرآیندها و ساختارهای نظارت و ارزیابی بر کلیه فعالین و فعالیت‌ها در حوزه گیاهان دارویی

6-     ساماندهی تولید و توزیع، بازار و صادرات محصولات و خدمات در این حوزه و تجاری‌سازی دستاوردهای علمی و فناوری در آن

ب) راهبردها طب سنتی و داروسازی سنتی

1-    بازنگری، اصلاح، ساده‌سازی و روزآمد‌ کردن قوانین، مقررات و استانداردهای مربوطه در این حوزه

2-    سامان‌دهی، تعيين قلمرو فعاليت‌هاي طب سنتي در نظام سلامت، آموزش و پژوهش پزشکی كشور

3-    فرهنگ‌سازی و اصلاح نگرش جامعه نسبت به جایگاه طب سنتی و استقرار و ترویج روش زندگی و تغذیه سالم بر اساس آموزه‌های این طب

4-    اصلاح فرآیندها و ساختارهای نظارت و ارزیابی حوزه طب سنتی

5-    ساماندهي و ارتقای ظرفیت علمی- تخصصی، مهارت‌های حرفه‌ای و جایگاه معنوی نیروی انسانی متخصص و همچنين كتب درسي و منابع مرجع در حوزه طب سنتي

6-     گسترش همكاري‌هاي علمي و فناوري در سطح بين‌المللي در حوزه طب سنتی

7-    گسترش، تسهیل و ساماندهی ارائه خدمات در حوزه طب سنتی

8-    پشتیبانی و حمایت مؤثر از تحقیقات بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی اولویت‌دار در حوزه طب سنتي

9-    ايجاد و ساماندهي نهادهاي مؤثر در حوزه طب سنتي و داروسازی سنتی و حمايت از مؤسسات معتبر مردم‌نهاد در اين حوزه

10-              تعميق و گسترش بنيان‌هاي معرفتي و فلسفي طب سنتي و ايجاد فرصت‌هاي عملي براي تعامل فعال و هم‌افزايي طب سنتي و طب مدرن

 

8- اقدامات منطبق با سند ملی :   در جدول ذیل آمده است

9- برنامه عملیاتی:  در جدول ذیل آمده است