باسمه تعالی
موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال
برنامه 10 ساله فناوری و فرآوری بذر و اندام رویشی گیاهان داروئی
مقدمه
بذر و نهال دارای نقشی اساسی و غیرقابل انکار در کشاورزی اند و آنها را می توان مهمترین نهاده تولید و نقطه آغاز فعالیت کشاورزی بشر قلمداد کرد. بذر و نهال بعنوان مظهر تجلی دستاوردهای پژوهش‌های بهنژادگران و عامل تکثیر و بروز ویژگی های یک ژنوتیپ و به عنوان عمده ترین ابزار بهنژادگران جهت انتقال یافته های تحقیقاتی به کشاورزان و نیز بهترین وسیله حفظ ذخایر توارثی گیاهان به شمار می رود.
یکی از زمینه های بکر و مستعد در عرصه کشاورزی ایران استفاده از ظرفیت عظیم گیاهان داروئی کشور است که بنا به دلایلی تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. علیرغم اینکه از تعداد حدود 8000 گونه گیاهی در کشور بیش از 2500 گونه در تقسیم بندی گیاهان داروئی قرار گرفته اند ، اما فعالیت‌های تحقیقاتی و اجرایی صورت گرفته طی یک دهه اخیر درصد ناچیزی از نیاز موجود در این زمینه را پاسخگو بوده است در حوزه گیاهان داروئی کشور به دلیل ابهامات علمی موجود دستیابی به بذر و اندام رویشی مناسب و واجد اصالت و سلامت بسیار دشوار است و تهیه و اجرای طرح ها و پروژه های تحقیقاتی بویژه در زمینه فناوری و فرآوری بذر گیاهان داروئی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
فعالیت های اصلی برنامه فناوری و فرآوری بذر گیاهان داروئی در مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال
بمنظور تعیین شاخص های مناسب برای اعمال کنترل و نظارت کارشناسی در فرآیند تولید بذر و نهال گیاهان دارویی و ارزیابی و انطباق اقدامات اجرایی در فرآیند مذکور با شاخص های یادشده ، تدوین استانداردهای موردنیاز در زمینه گیاهان دارویی ضرورت تام دارد .
در جلسات کارشناسی کارگروه تدوین استاندارد گیاهان دارویی تعداد 24 گونه (توده) گیاهان داروئی به شرح ذیل به عنوان گیاهان داروئی دارای اولویت انتخاب شده اند.
1- گل محمدی 2- کدو کاغذی 3- انواع آویشن 4- بابونه
5-انواع مرزه 6- نعناع 7- انواع زیره 8- گشنیز
9-ترخون فرانسوی 10- گل راعی 11- سنبل الطیب 12- رزماری
13-سرخارگل 14- زوفا 15-ماریتیغال 16- بادرنجبوبه
17-گل ساعتی 18- مرزنجوش 19- زعفران 20- مریم گلی
21-آلوئه ورا 22-رازیانه 23- گل همیشه بهار 24-چای ترش
فعالیت های اصلی طرح درخصوص گیاهان دارای اولویت در سه محور به شرح ذیل انجام خواهد شد.
1- ثبت ذخایر ژنتیکی گیاهی و ارقام بومی و محلی گیاهان دارویی
ثبت ذخایر ژنتیکی نیازمند جمع آوری توده های بومی و محلی گیاه، کاشت و تهیه شناسنامه مورفولوژیک و یا به عبارتی انجام آزمون های تمایز، پایداری و یکنواختی به مدت حداقل دو سال است. بنابراین با فرض انجام برنامه ریزی جهت انجام آزمون ها در مورد 4 گونه گیاهی در سال می توان سالانه 2 گونه گیاهی و طی 10 سال 20 گونه گیاهی را به ثبت رساند. برآورد هزینه جهت شناسایی و ثبت هر گونه ( توده ) با توجه به عوامل موثر در این زمینه در جدول مربوطه ذکر شده است .
2- تهیه استانداردهای مزرعه و بذر، نهال و نهالستان گیاهان داروئی
تهیه استانداردها در جلسات مشورتی و یا استفاده از استانداردهای مشابه انجام می گیرد در مواردی که اطلاعات موجود در منابع علمی پاسخگوی تعیین شاخص های استاندارد نیست می بایست طرح های تحقیقاتی تهیه و نسبت به بررسی موضوع اقدام نمود. با فرض تدوین استاندارد دو گونه گیاه داروئی در سال، طی 10 سال می توان استاندارد بذر و یا اندام رویشی 20 گونه گیاه داروئی را تدوین نمود.
3 - تهیه پروتکل ها و دستورالعمل های کنترل و گواهی بذر و نهال گیاهان داروئی
کنترل و گواهی بذر گیاهان داروئی نیازمند پروتکل ها و دستورالعمل ها جهت اعمال استانداردها در مراحل مختلف می باشد از جمله:
- تعیین شاخص های کیفی بذر
- تعیین مقادیر شاخص های کیفی در مزرعه
- تعیین مقادیر شاخص های کیفی در آزمایشگاه
- تعیین روشهای بازرسی مزارع تولید گیاهان داروئی
- روشهای نمونه برداری از بذر (حقیقی و غیر جنسی) گیاهان داروئی
