گیاهان دارویی و طب سنتی

ستاد توسعه علوم و فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر اساس برنامه‌های راهبردی و اسناد بالادستی از جمله سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، با توجه به ماموریت‌های جامع ابلاغی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، برنامه‌های مختلفی را در سال 1398 به مرحله اجرا رساند.

رشد و توسعه سیاست­گذاری راهبردی، ایجاد ارتباطات لازم برای گسترش فناوری و صنایع دانش بنیان در بخش گیاهان دارویی و طب سنتی از جمله اهدافی است که در همکاری با سایر دستگاه‌ها و ارگان‌های اجرایی مرتبط با این حوزه محقق گردید.  

یکی از سیاست‌های محوری مورد توجه ستاد، تمرکز بر حوزه آموزش و ترویج و فرهنگ‌سازی در مباحث مرتبط با گیاهان دارویی  و طب سنتی است. در این بخش دستاوردهای متعددی از جمله راه اندازی باشگاه دانش آموزی مطرح است که با عضو گیری بیش از 2000 داوطلب و علاقه‌مند با هدف تقویت جریان دانش آموزی شروع به کار کرد. مسابقات داستان‌نویسی، برگزاری دوره‌های آموزشی و بازدیدهای علمی، بخشی از برنامه‌های در حال اجرا در این نهاد ترویجی است.

یکی دیگر از برنامه‌های ترویجی این حوزه برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های ملی تخصصی گیاهان دارویی است که به بیان دستاوردهای این زیست‌بوم می‌پردازد.

برخی از مهم‌ترین اقدامات ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 1398 معطوف به حوزه تولید و تبدیل دانش و فناوری به محصولات تجاری  بوده است. محصولات تولید شده در سال 1398  توسط شرکت‌های دانش بنیان، خلاق، فناور و استارتاپ‌ها، مصادیق مختلفی دارد.

حمایت از تولید داروی ضد انگل مایتوفید با استفاده از فرآورده‌های طبیعی گیاهی پلاس یکی از مثال‌ها در این زمینه است. با توجه به مشکلات انگلی بیش آمده برای نزدیک به  95% ظرفیت 60 میلیونی مرغ تخم گذار کشور، این دارو یک پاسخ مبتنی بر فناوری برای این مشکل بود.

حمایت از پروژه‌های تولید و تجاری‌سازی داروها و فرآورده‌های گیاهی برای مواردی چون التهاب و ناراحتی‌های معده، کبد چرب و تجاری‌سازی شامپوی ضد شوره سر دارای خواص از گیاهان دارویی و تولید مولتی ویتامین‌های گیاهی، از جمله دیگر  مواردی است که با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی توانست از مرحله آزمایشگاهی خارج شده و به محصول نهایی تبدیل شود.

حمایت از ایجاد زیرساخت‌های تولید بهینه عصاره‏ و اسانس‏های استاندارد و مواد موثره گیاهان دارایی ارزش بالای اقتصادی از جمله دیگر اقدامات این ستاد در سال 1398 است که منتج به ایجاد خطوط تولید متعددی شد.

تولید اسانس و عصاره به‌منظور تکمیل زنجیره ارزش تولید داروهای فناورانه با هدف جلوگیری از صادرات مواد خام و واردات فرآورده­های ثانویه صورت گرفته است.  

استخراج مواد موثره از گونه انحصاری باریجه، تجاری‌سازی خط تولید فنیل اتیل الکل از پساب تقطیرگل محمدی و نسترن شیرازی، تولید کانکریت، ابسولوت و اسانس گل محمدی در جهت ایجاد یک برند عطر در کشور و تولید اسانس­های گیاهان اندمیک ایران ازجمله آنغوزه، بخشی از اقداماتی است که  با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی در این حوزه صورت گرفته است.

توسعه کشت گیاه گوار در مناطق محروم کشور از جمله در منطقه قلعه گنج استان کرمان با  استفاده از روش خرید تضمینی محصولات، دیگر تجربه حمایتی در سال 1398 بود. این پروژه نتایجی مانند تکمیل زنجیره ارزش گیاه دارویی گوار در سطح 300 هکتار و ایجاد اشتغال پایدار برای کشاورزان بومی منطقه را در پی داشت. اصلاح الگوی کشت به سمت گیاهان دارویی و صنعتی در منطقه و ایجاد منبع مالی جدید جهت درآمد کشاورزان این مناطق با استفاده از گوار، از جمله دیگر موارد بهره‌ور ایجاد شده در  این طرح است.

راه اندازی پالایشگاه‌های فرآوری گیاهان دارویی

حمایت از راه اندازی فاز اول پالایشگاه و مرکز فرآوری و استانداردسازی گیاهان دارویی با سرمایه‌گذاری 1150 میلیارد ریالی  با استفاده از منابع حاصل از سرمایه داخلی، دیگر اقدام این ستاد در سال رونق تولید بود. در این پروژه از جدیدترین فن‌آوری‌های روز جهان و تجهیزات منطبق با استانداردهای به روز بین‌الملی استفاده شد.

حمایت از برنامه‌های تولید و توسعه زالوی استریل بهداشتی، محصولات جانبی زالو و آنزیم‌های بسیار مفید آن یکی از پروژه‌هایی است که ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در دستور اجرا دارد. تدوین دستورالعمل ضوابط و مقررات بهداشتی مرکز تکثیر و پرورش زالو، حمایت از پروژه‌های تشخیص هویت زالوهای پرورشی، طبیعی و وارداتی با استفاده از ژنتیک و فلور باکتریایی و تهیه خون سالم و غنی شده با ماندگاری مناسب جهت تغذیه زالوی طبی از جمله دیگر اقداماتی بود که ستاد با حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و فناور فعال در این حوزه برای تحقق آن، اقدامات لازم را صورت داد.

چندین پروژه تحقیق و توسعه از جمله تولید فرآورده‌های ضد آلزایمر، آسم، بررسی کمیت و کیفیت متابولیت‌های ثانویه گیاهان دارویی و اثربخشی دارویی آن‌ها نیز از بسته حمایتی این ستاد برخوردار شدند. رویکرد ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری در گزینش، هدایت و پشتیبانی از پروژه های تحقیقاتی رویکرد عملگرایانه و تولید محصول نهایی و تجاری سازی آنها است.

توسعه و احیاء باغ‌های گیاه‌شناسی

برنامه‌های توسعه و احیاء باغ‌های گیاه‌شناسی به عنوان مکان‌هایی جهت حفظ و نگداری ژرم پلاسم‌هایی با ارزش گیاهی نیز در سال 1398 دنبال شد. پروژه احیاء و توسعه باغ‌های گیاه‌شناسی، در 3مجموعه در استان­های خراسان رضوی، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان اجرایی شد.

برنامه حمایت از تولید طبقات بذری، اندام‌های تکثیری و هسته‌های اولیه رویشی در گیاهان دارویی و صنعتی از جمله معرفی رقم تجاری حنا، معرفی 12 رقم جدید مقاوم به خشکی برای شرایط دیم، در سال 1398 اجرایی شد.

به نژادی گیاهان منتخب، تولید ژنوتیپ‌های جدید گندم نان و گندم دوروم و تکثیر بذور والدین واریته، هیبرید سورگوم علوفه‌ای اصلاح شده در ایران نیز بخشی از پیوست‌های این برنامه‌ ملی است.

تشکیل کمیته تدوین استاندارد و تدوین استاندارد تولید بذر سیاهدانه و شروع تدوین استاندارد بذر رازیانه، بخشی از اقدامات پیگیری شده در حوزه نظام جامع استاندارد سازی در این حوزه است. پیگیری ورود بخش خصوصی به عرصه تولید بذر گواهی شده گیاهان دارویی و ایجاد زیربناهای لازم برای تولید بذر و اندام‌های رویشی استاندارد گیاهان داروی و گسترش صنعت تولید بذر در سال جاری به ترغیب و تحریک بیشتر شرکت‌های دانش بنیان و فناور فعال در این حوزه انجامیده است.

حمایت از توسعه کشت گیاهان دارویی با تغییر الگوی کشت با تاکید بر گیاهان دارویی کم‌آبخواه،  نام طرح دیگری است که این ستاد در سال 1398 آن را دنبال کرد. کشت و فرآوری گیاه دارویی موسیر و دانش فنی بذر، فناوری استخراج ترنجبین و تجاری‌سازی خوراک دام و طیور از گیاه خارشتر با بهره‌برداری از خارشترزارهای وسیع مناطق جهت تولید علوفه بدون نیاز به آب و ایجاد اشتغال روستایی بخشی از زیر شاخه‌های عملیاتی این طرح است.

تعیین اولویت‌های استاندارد‌ سازی با همکاری سازمان غذا و دارو و دفتر طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی براساس نیازهای صنعت گیاهان دارویی کشور در تامین و تهیه فرآورده‌های اولیه گیاهی، بخشی از تلاش‌های انجام گرفته در قالب طرح نظام سازی استاندارد حوزه گیاهان دارویی است.

در این حوزه 7 مورد استاندارد فرآورده‌های گیاهان دارویی در سال‌های گذشته به تصویب سازمان ملی استاندارد رسید و برنامه تدوین 15 مورد استاندارد جدید در حال اجرا است. با  تکمیل تصویب استانداردها در سازمان ملی استاندارد، الزامات و استانداردهای فرآورده‌های اولیه مورد نیاز کارخانه‌ها تعیین و قابلیت تولید فرآورده‌های اولیه منطبق با استانداردهای جهانی فراهم می­گردد.

بهینه سازی خط تولید زرشک و عناب از طریق استقرار سیستم‌های خشک کن مدرن و تولید زرشک سالم با کیفیت بالا و یکدست با ظرفیت 1000 تن در سال دیگر پروژه مورد حمایت این ستاد در سال جاری است.  در صورت تکمیل فرایند‌های مربوط به مکانیزاسیون محصول زرشک، کیفیت و مرغوبیت زرشک بهبود خواهد یافت.

ایجاد بستر مطمئن صادراتی است، کوتاه شدن زمان آماده سازی محصول نهایی زرشک، جهت روانه شدن به بازار و افزایش میزان بهره وری در بخش کشاورزی روستایی،  از جمله دیگر اهدافی است که طرح این ستاد برای بهبود و ارتقاء وضعیت تولید محصول زرشک دنبال می‌کند.

حمایت از ساخت و تست ستون کروماتوگرافی جهت استخراج و خالص‌سازی کروسین زعفران نام پروژه‌ فناورانه‌ای است که با حمایت این ستاد از مرحله آزمایشگاهی به سمت تولید محصول نهایی گام برداشت.

 بر اساس برآوردها، انتظار می رود در سال­های آتی  حجم گردش مالی بازار کروماتوگرافی مایع  از 3 میلیارد دلار فراتر رود. استفاده شرکت‌های بزرگ دارویی از این دانش بومی می‌تواند به  پایان واردات ستون‌های کروماتوگرافی منتهی شود.

کمک به اجرای تور عطر و اسانس فرانسه در بهمن ماه 98  بخشی از برنامه تبادل دانش، تجربه و فناوری است. بازدید از مراکز معتبر عطر سازی، مراجع علمی و آکادمیک، آبا همکاری شرکت ارومد و اعزام هیأت تجاری و فناور به کارخانه‌های معتبر تولید کننده عطر و اسانس در فرانسه نمونه‌ای از برنامه‌های اجرا شده در رابطه با این سیاست گذاری است.

در راهبرد زیرساخت‌های علمی برنامه‌های ايجاد بانك اطلاعات گياهان دارويي و فراورده‌هاي گياهي كشور هدف گذاری تعیین شده از سالهای قبل بود که در سال جاری محقق شد.  تدوین دارونامه داروها و فرآورده های سنتی ایران و فارماکوپه گیاهان دارویی بومی ایران که با دارا بودن مونوگراف برای هرکدام از گیاهان بومی کشور و مشخص شدن آزمون‌های فیزیکوشیمیایی و اثربخشی آنها انجام گرفت، فرصت ایجاد سرمایه‌گذاری جدید و نیز بکارگیری متخصصین را تسهیل کرد.

حمایت از ترجمه‌، چاپ و انتشار کتب علمی و احیای متون طب سنتی ایرانی (طب ایرانی) از جمله جمع‌آوری بخشی از دانش بومی سلامت و میراث پزشکی استان کردستان، اطلس کاربردی میراث مکتوب و معنوی پزشکی اسلام در ایران و برنامه توسعه دایره المعارف پزشکی اسلام و ایران، اقدامی بود که در راستای تقویت  زیر ساخت‌های علمی و ذخایر علمی موجود انجام گرفت.

حمایت از استارتاپ‌ها و هسته‍‌های فناور و شرکت‌های نوپا در قالب رویدادهای استارت‌آپی و شتابدهنده‌های توسعه فناوری صورت گرفت.

 از جمله رویدادهای برگزار شده، رویداد ایده‌های برتر در وزارت جهاد کشاورزی، رویداد نوآوری در زنجیره ارزش گیاهان دارویی بانک کشاورزی، ایده‌های برتر دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد و رویداد ملی استارت آپی زعفران درتربت حیدریه بوده است.

امضای تفاهم نامه‌های حمایت از 3 شتابدهنده فعال و در دستور کار قرار گرفتن دو دوره شتابدهی استارتاپ‌ها، امکان تسهیل‌گری لازم برای عملی شدن ایده‌های شرکت‌های نوپا و دانشجویان و محققان را فراهم ساخت.

ایجاد سامانه هوشمند مدیریت پژوهش‌های بالینی و توسعه داروهای گیاهی طب پارسی نیز با هدف ترویج استفاده پزشکان از درمان‌های مکمل و گیاهی و درج اطلاعات بیش از 650 قلم داروی طب ایرانی در سامانه مذکور صورت گرفت.  کاهش هزینه‌های درمان و شفاف سازی خدمات در پرونده الکترونیک بیمار، ترویج رویکرد مصرف و تجویز داروهای تولید داخل، ترویج رویکرد درمان‌های غیر دارویی و اصلاح سبک زندگی، بخش دیگر اهداف این برنامه بود.

تکمیل نقشه راه استانی اجرایی سازی سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی در استان­های یزد، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی بخش از پروژه‌های استانی ستاد در سال جاری را در بر گرفت. این طرح‌ها  با هدف یکپارچه سازی برنامه‌ها و اقدامات در سطح دستگاه‌های مرتبط استان، تعیین سهم استان‌ها از اهداف عملیاتی تعیین شده در نقشه راه  کلان و دستیابی به شناخت دقیق و درستی از توانمندی‌ها و مزیت‌های هر استان برای برنامه‌ریزی و تصمیم گیری‌های آتی صورت گرفت.

چشم انداز توسعه فناوری حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی در سال 99

یکی از برجسته‌ترین برنامه‌های پیش رو در سال جدید برگزاری جشنواره ملی گیاهان دارویی  است. استقبال پرشور متخصصان و فعالان عرصه گیاهان دارویی و عموم مردم و علاقمندان از جشنواره و نمایشگاه­های پیشین گیاهان دارویی از یک­سو و اهمیت جریان سازی اقتصاد دانش بنیان برپایه زیست بوم کارآفرینی و ترویج فرهنگ مصرف گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی در جهت اصلاح سبک زندگی مردم از سوی دیگر، این ستاد را برآن داشت که دوره پنجم از این رویداد باشکوه ملی را مهرماه سال 1399 در مصلای امام خمینی (ره) تهران برگزار کند.

درراستای اهداف سندملی گیاهان دارویی و در جهت ترویج فرهنگ استفاده از فرآورده‌های طبیعی و نیز حمایت از تولید کالای داخلی و افزایش مصرف کالاهای داخلی، تمرکز این دوره از جشنواره  و نمایشگاه بر حضور حداکثری شرکت‌های خصوصی و فناوران و صاحبان ایده می­باشد.

بر این اساس با کاهش فضای اختصاصی به مراکز تحقیقاتی و دولتی و نیز حذف کارگاه‌های آموزشی و سایر بخش‌های جانبی، فرصت بیشتری جهت حضور تولیدکنندگان داخلی در بخش خصوصی فراهم آورده می­شود.

دیگر برنامه آتی ستاد، تقویت و تکمیل زنجیره ارزش صنعت گیاهان دارویی با استفاده از ظرفیت‌های موجود در کشور می‌باشد. از جمله اهداف این برنامه، هدایت سرمایه‌های شرکت‌های بزرگ به سمت ایده‌های خلاقانه شرکت‌های نوپا است، تا با استفاده از تجارب و سرمایه‌های این شرکت‌ها، ایده‌های فوق به سمت کسب و کارهای دانش بنیان و بازار سازی سوق داده شود. از این رو ستاد، حمایت جدی خود را از شتابدهنده‌ها به عنوان ابزارهای برنامه فوق آغاز کرد و توسعه حمایت از 6 شتابدهنده را در اولویت  دستور کاری سال 99 قرار داد و در حال برگزاری دوره‌های شتابدهی با کمک شتابدهنده‌ها و ظرفیت استارتاپی حوزه  می‌باشد.

پایان پیام/33