گیاهان دارویی و طب سنتی

فضل الله صفی خانی*

در کشاورزی اولین قدم برای تولید هر محصولی وجود بذر و اندام تکثیری مناسب است. بذر اندامی از گیاه است که برای توالی نسل در آخرین مرحله از حیات گیاه تولید می‌شود.

با توجه به نقش استراتژیک حجم تولیدات کشاورزی در امنیت غذایی  ملت‌ها، بذر و کیفیت آن در دهه‌های اخیر اهمیت دو چندان یافته است. زیرا بذر محل انتقال ریخته ژنتیکی و کلیه صفاتی است که آن گیاه در خود مستتر دارد. هر چه بذر از نظر خلوص ژنتیکی خالص‌تر باشد، محصول به دست آمده دارای کیفیت بهتر و ارزش اقتصادی بیشتری است.

با توجه به اهمیت علمی این موضوع در ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی، کارگروهی به عنوان بذر و اندام تکثیری، تشکیل شده است.  فعالین عرصه گیاهان دارویی برای افزایش کمی و کیفی محصول و حضور فعال در بازار داخلی و جهانی  نیاز مبرم به بذر مناسب دارند و این کارگروه که از متخصصین و چهره‌های علمی این حوزه  تشکیل شده است، وظیفه ایجاد هماهنگی بین بخشی و راهنمایی و راهبری فعالین گیاهان دارویی در بخش بذر و اندام تکثیری را بر عهده گرفته است.

در روال جاری، وزارت جهاد کشاورزی، متولی اصلی تامین بذر و سایر نهاده‌های موردنیاز تولید کنندگان در بخش کشاورزی از جمله در حوزه گیاهان دارویی است

 با این همه با توجه به اینکه پس از تشکیل ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، یک جهش کمی و کیفی قابل توجه در حوزه گیاهان دارویی به وجود آمده است، لاجرم، این ستاد نمی توانست به موضوع مهمی همچون بذر نیز بی‌تفاوت باشد.

بر این اساس در کارگروه بذر و اندام تکثیری، کارشناسان خبره‌ای از مراکز علمی حضور دارند و علاوه بر آن از کلیه مسئولین بخش اجرایی دولتی در این حوزه دعوت می‌شود تا در کنار فعالین بخش خصوصی در این کارگروه حضور یابند تا با همرسانی نظرات هر سه ضلع: دانشگاه، فعالین بخش خصوصی و مسئولین دولتی، یک خروجی  بهره‌وره و پیشرو حاصل شود.

با توجه به نقش بذر در امنیت غذایی کشور، لازم است تا زیست بوم تخصصی این حوزه با حضور شرکت‌های فناور و دانش بنیان توسعه یابد.

بذری که توسط تولید کنندگان گیاهان دارویی در حال حاضر استفاده می شود، بدلیل فقدان ارقام ژنتیکی اصلاح شده اصطلاحاً به « توده گیاهان دارویی»  معروف است که فاقد خلوص ژنتیکی مناسب می باشد. لذا انجام فعالیت‌های مربوط به اصلاح و معرفی ارقام گیاهان دارویی بویژه برای گیاهان بومی و سازگار با شرایط آب و هوایی کشورمان از سوی موسسات تحقیقاتی مربوطه در وزارت جهاد کشاورزی و سایر مراکز ذیربط احساس می‌شود. به همین خاطر فعلا گریزی از استفاده از بذر توده ناخالص گیاهان دارویی نیست هر چند با اتخاذ تدابیری چون سلکسیون و خالص سازی فیزیکی اولیه و فرآوری و عرضه آن در بسته بندی های مناسب میتوان کیفیت بذور مذکور را ارتقا بخشید.

پرسش این است که چرا باید شرکت‌های دانش بنیان و فعالان بخش خصوصی به حوزه بذر ورود کنند و توجیه اقتصادی این مسئله چگونه است؟ باید گفت که با توجه به ارزش افزوده بسیار بالایی که  فناوری‌های نوظهور حوزه اصلاح و تهیه بذر به همراه دارد، شرکت‌های  بین المللی فعال در حوزه بذر از حاشیه سود بسیار قابل توجهی برخوردار هستند. مضاف بر این وابستگی به واردات بذر از خارج از کشور، آسیب‌ها و ملاحظاتی دارد که از منظر اقتصادی و پدافند غیر عامل قابل بررسی و واکاوی است. لذا زمینه بسیار مناسبی برای ورود و فعالیت شرکت‌های دانش بنیان در این عرصه بکر در کشور فراهم است تا از یکسو با توسعه کمی و کیفی فعالیت‌های مربوطه در زمینه اصلاح، فرآوری و عرضه استاندارد بذور کشاورزی بویژه گیاهان دارویی به توسعه فناورانه تلاش‌های جاری کمک کنند و از سوی دیگر از مزیت‌های اقتصادی فراوان در این زمینه بهره‌مند گردند.

در سطح جهانی گردش مالی تجارت بذر از مرز میلیاردها دلار عبور کرده است، شرکت‌های دانش بنیان و فناور علاقه‌مند، باید بدانند که  این حوزه از توجیه اقتصادی بسیار مناسبی برخوردار است و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی نیز همواره از فناوری‌های نوظهور حمایت کرده است.

* دبیر کارگروه تخصصی بذر و اندام تکثیری گیاهان دارویی