گیاهان دارویی و طب سنتی

گزارش کامل پنل تخصصی «نقش و اهمیت تولید و پرورش گیاهان دارویی و معطر در توسعه اشتغال روستایی و بررسی راهکارها و چالش های آن»

ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گیاهان دارویی و طب سنتی در حاشیه نمایشگاه آبادیران پنل  تخصصی «نقش و اهمیت تولید و پرورش گیاهان دارویی و معطر در توسعه اشتغال روستایی و بررسی راهکارها و چالش‎های آن» را در در دو بخش کشاورزی و صنعت در بستر روستا و اثرپذیری اشتغال از این دو بخش را برگزار کرد.

در آغاز این پنل دکتر دهقانی، مدیر گروه کشت و توسعه پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی و مسئول پنل، بحث را با اشاره به این که برخلاف نام گیاهان دارویی، این گیاهان در حوزه صنایع غذایی، آرایشی –بهداشتی، آفت کش‎های طبیعی و صنایع مختلف نساجی، داروهای دامی، رنگرزی و حتی پدافند غیرعامل کاربردهای فراوان دارد به اهمیت این حوزه تاکید و چنین ادامه داد: «طبق آخرین آمار گرفته شده از وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت گیاهان دارویی در حدود 250 هزار هکتار بوده که به ترتیب، زعفران، گل محمدی و ... در اولویت کشت هستند. و اما این حوزه با چالش‎های مختلفی از جمله محدودیت‎ها در حوزه تولید و بازاریابی و صادرات ، عدم تدوین برنامه جامعی که عملیاتی شود (هر چند که سال‎ها پیش سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی در همین ستاد نوشته و تدوین شده است)، عدم وجود مراکزتحقیقاتی و آموزشی و عدم صنایع بسته‎بندی در این حوزه، نبود استانداردهای لازم در بحث تولیدات داخلی و صادرات و ...،.عدم وجود زیر ساخت‎ها در حوزه تجاری، اصلاح نظام تولید و تدوین برنامه های تطبیقی طب ایرانی با طب کلاسیک، حمایت از بحث‎های برندسازی و تجاری سازی روبرو است».

سپس دکتر فصاحت، مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی با تاکید بر عدم وجود مدیریت صحیح در بخش‎های مختلف کشاورزی و از جمله گیاهان دارویی و نبود ساختار کارآمد در این باره و نبود ساختار اجرایی روزآمد شده افزود: «در حال حاضر ساختار مدیریتی حوزه گیاهان دارویی در سطح کلان، ساختار بدی نیست (دارای مجری و مشاور طرح در جهاد دانشگاهی است که مستقیم به خود وزیر جهاد کشاورزی متصل هستند). پیشنهاد ما این است که این ساختار به سمت تشکل‎ها و تعاونی‎های مردمی پیش رود تا بتوان حوزه گیاهان دارویی را حتی در دور افتاده‎ترین مناطق مدیریت کرد. به نظر در حال حاضر چنین ساختاری کارآمد است و می‎تواند عدالت را در حوزه گیاهان دارویی پیاده کند. ما پتانسیل این را داریم که با تخصیص امکانات موجود در  دولت به تشکل‎ها آنها را توانمند کنیم. نکته بعدی در چارچوب این مدیریت فکر طراحی تولید زنجیره‎ای در قالب زنجیره ارزش است. این که تمام کارها در قالب زنجیره ارزش آن محصول در میان مردم پیش رود و وظیفه مهم حاکمیت باید در هر نقطه جغرافیایی خاص جلوی حضور سایر شرکت‎ها و افراد را بگیرد. تعریف زنجیره برای هر محصول  و ایجاد آن، از وظایف اتحادیه ملی است. این رویه باعث افزایش ارزش افزوده‎ی هر محصول تولیدی خواهد شد. همچنین باید با تاسیس بانک خاص یا صندوق‎های سرمایه‎گذاری و ... دنبال توانمند‎سازی شبکه‎ها باشیم نکته بعدی این است که هیچ کاری در این زنجیره نباید استفاده شود مگر آنکه دانش بنیان باشد. کلیه اشتغالات در حوزه‎های مختلف در سایرکشورها بر اساس دانش بنیانی است. سخن پایانی اینکه با وجود حوزه گسترده منبع بزرگ گیاهان دارویی در ایران، ظلم به مردم ماست که داروهایی با پایه شیمیایی مصرف کنند.

دکتر رضایی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی؛ زعفران و فراورده‎های غذایی؛ رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، با تاکید بر اینکه مساله اساسی در حوزه گیاهان دارویی، بحث اقتصاد و میزان خروجی در این حوزه است؛ کشت، تولید و فن‎آوری را کلیدهای اصلی اشتغالزایی و ورود ارز به کشور دانست و با تاکید بر حفظ زنجیره ارزش در این حوزه، افزود «متاسفانه ما حتی در خانواده‎های خودمان نیز قادر به برقراری زنجیره ارزش نیستیم و از اجرای آن ناتوانیم. برای نمونه در اکثرخانواده‎ها بار تربیت فرزندان، بر دوش مادر خانواده است. در این مسیر زنجیره وار امیدواریم که بتوانیم کشت فراسرزمینی را که بسیار دچار مشکل است، تغییر داده و گندم و جو را که از ارکان نردبان امنیت غذایی کشور هستند، به سمت کشت فراسرزمینی سوق دهیم و از این رهگذرکشت گیاهان د ارویی که ریشه در تاریخ و سنت ما دارد، در کشور رونق دهیم».

وی با تصریح اینکه بودجه‎های دورن سازمان‎ها و مراکز دولتی مال آن کشاورزی است که نیازمند کمک است ولی توان فریاد ندارد و صادر کننده‎ای که با 22 ساعت کار در روز هنوز قادر به تامین نان شب کارگرش نیست به مشکلات زیر اشاره کرد: «1-حمایت از شرکت های معتبر تولید داروهای گیاهی 2-افزایش سطح کاردارهای اقتصادی در وزارت امور خارجه. در حال حاضر دارای 15 کاردار اقتصادی در امور خارجه هستیم در صورتی که باید در حدود 100 کاردار تخصصی اقتصادی حضور داشته باشند. 3- تنها حدود % 13کل صادرات ایران در این حوزه در اتحادیه و باقی آن به صورت قاچاق به کشورهای همسایه نظیر امارات ارسال و در آنجا بسته‎بندی و به کشورهای دنیا صادر می‎شود! 4- بزرگترین مشکل صادر کنندگان ما که مسئولین از زیر بار آن در می‎روند، باقی مانده سموم است و این در حالی است که سومین آزمایشگاه جهانی گیاهان دارویی در شانگهای با همکاری بخش خصوصی و دولتی احداث شده است».

در ادامه پنل دکتر نعمت اللهی، مدیر کل بهسازی امور تولید سازمان امور عشایری ایران، با تاکید بر مشهود بودن نقش و اهمیت گیاهان دارویی بر اشتغال و به ویژه در اشتغال جامعه عشایری، چنین گفتند: «جامعه عشایری با 252 هزار خانوار عشایری و داشتن ظرفیت های تولیدی بسیار چه در حوزه دامی و چه در حوزه کشاورزی به سبب در دست داشتن 722 هزار هکتار از اراضی کشاورزی و دارا بودن بیش از 240 شرکت تعاونی و اتحادیه داری ظرفیت بالایی برای کشور هستند».

وی از جمله چالش‎ها در جامعه عشایری را تک محصولی بودن دانست و ادامه داد: « با توسعه طرح‎های مختلف نظبر گیاهان دارویی، قالی بافی و ....می‎توان اقتصاد این جامعه را رشد داد. واقعیت دو چالش موجود در این راه است؛ یکی بحث ورود علم و دانشی که نزد شماست و دیگری بحث فن‎آوری و کشت و ترویج این موضوع در میان عشایر و در آخر بحث صادرات. بنابراین در این مسیر تشکل‎های ما می‎توانند از ظرفیت و دانش شما در کشت و فرآوری گیاهان دارویی بهره‎مند شوند تا با ظرفیت موجود منابع مالی و تسهیلات در سازمان ما این مسیر ادامه یابد»..

دکتر غفارزادگان، رئیس پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی  وزارت جهاد کشاورزی با تاکید بر بحث زنجیره ارزش و اهمیت و نقش آن در گسترش و ارتقای اشتغالزایی روستایی چنین گفت: «قدرت زنجیره‎ها به استحکام تمام اجزای آنها بستگی دارد. در علم مهندسی نیز ضعیف ترین حلقه یک زنجیره استحکام آن را تعیین می‎کند. اگر در زنجیره ارزش گیاهان دارویی یک حلقه معیوب داشته باشیم، آن زنجیره به درد نمی‎خورد و پاره خواهد شد. متاسفانه در کشور ما زنجیره گیاهان دارویی از چند جا شکننده است. هماهنگی بین مراکز دولتی و خصوصی بسیار ضعیف است. قسمت کلیدی این زنجیره حلقه فناوری آن است که سبب توسعه تولید محصول چه در کارخانه ها و چه در سایر مراکز مربوط خواهد شد.

وی در ادامه مقوله استاندارد سازی و پایلوت های فرآوری در حوزه گیاهان دارویی را از دیگر موارد کمک کننده به بحث اشتعالزایی دانست و گفت: «استاندارد سازی به سبب شناخته شدن برند ایران وارتقای سطح GDP (ارزش تولید ناخالص داخلی) حائز اهمیت است. پژوهشکده گیاهان دارویی، حلقه واسط بین دانشگاه و صنعت است و ما حاضر هستیم تا جایی که برای پژوهشکده امکان دارد در رفع چالش‎های این حوزه فعال باشیم.  اما بحث پایلوت‎های فرآوری و استانداردسازی برای کشاورزان نیز از جمله راهکارهای افزایش اشتغالزایی است و کشاورزان می‎توانند با خریداری این پایلوت‎ها قسمت‎های ضدعفونی کردن و کنترل کیفی محصولاتشان را به خوبی پوشش دهند».

دکتر زینلی، مشاور وزیر کشاورزی و مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی، با اشاره بر تصویب سند ملی گیاهان دارویی و زحماتی که افراد مختلف برای تهیه این سند متحمل شدند، چنین افزود: «تا به امروز خوشبختانه تمام روش‎های فرآوری گیاهان دارویی در سطح دنیا وارد کشور شده است. طرحی در حال آماده شدن است که در آن 20 گیاه انتخاب و 20 استان معین انتخاب شده است. از سویی تمام گیاهان دارویی دارای تعریف کد  اچ اس هستند که میزان واردات و صادرات این گیاهان را در تارنمای گمرک مشخص می‎کند.

وی همچنین تهیه نرم‎افزارهای مختلف نظیر «دیم زار» در وزارت جهاد کشاورزی را از جمله اقدام‎های این وزارتخانه در زمینه ارتقای سطح حوزه گیاهان دارویی برشمرد و  به چالش‎ها و راهکارهای زیر در حوزه گیاهان دارویی چنین اشاره کرد: «تا کنون تفکر لازم و بودجه کافی که به صورت پایدار بخش مربوط به قراردادهای صادر کنندگان و خریداران داخلی این حوزه را هدایت کند، در بین تشکل‎ها و تعاونی‎های ما وجود نداشته است.بنابراین مشخص نیست که چه مقدار از هر گیاهی صادر و یا چه مقدار در داخل کشور فروخته شده است. بنابراین باید در هر روستا خدمات آموزشی و تحقیقاتی درباره کشت، داشت، برداشت و فروش محصول ارائه شود. نیاز به انبارهای بورس گیاهان دارویی نظیر گل محمدی، زیره و غیره داریم. باید تعاونی‎های فروش تشکیل داد. با شکل دادن باراندازهای گیاهان دارویی در هر استان می‎توان در کنارش آزمایشگاه ، مرکز خرید و ... راه اندازی کرد که مشکلات آن استان را در این حوزه حل کند».

چالش دیگر این است که چون ما نتوانستیم از حیثیت گیاهان دارویی خود دفاع کنیم، تجار ما گیاهان دارویی ما را با حداقل قیمت به دنیا عرضه می‎کنند. باید اتحادیه‎های ما پایش بازار انجام دهند. تا اطلاعات ما در این زمینه کامل باشد و بتوانیم اقتصاد پایدار و محصولات با ارزش افزوده در این حوزه تولید کنیم».

در پایان این پنل تخصصی دکتر سهندی، معاون ستاد اقتصاد دانش بنیان گیاهان دارویی و طب سنتی، با اشاره به توافق داشتن در اکثر چالش‎های موجود در حوزه گیاهان دارویی در جمع حاضر، چنین گفتند: « رشد کامل این حوزه حاصل فعالیت اکوسیستم تمام ذینفعان این حوزه است. جذب سرمایه از خارج این اکوسیستم عامل مهمی است که قانون مصوب سال گذشته درباره جهش تولید (استفاده از مالیات شرکت‎ها در حوزه فن آوری به کار برد) عملا یک ابزار دیگری را برای جذب سرمایه معرفی کرد که سبب رشد در این حوزه خواهد شد. پیشنهاد ستاد، طراحی مدلی است که تمام افراد بتوانند در این اکوسیتم نقش‎آفرینی کنند. بنابراین در صدد جذب شرکت‎های خصوصی هستیم تا در توسعه فن‎آوری در این حوزه کمک‎رسان شوند».

وی ایجاد بازار در حوزه گیاهان دارویی را از جدی‌ترین اهداف ستاد گیاهان دارویی برای حضور در این دوره از نمایشگاه آبادیران دانست و ادامه داد: «با ایجاد این بازار، پروسه فروش محصولات حوزه گیاهان دارویی برای کشاورزان این حوزه تسهیل شده و اهداف در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان محقق می‌شود».

این پنل با جمع بندی دکتر دهقانی درباره مدیریت و احصای زنجیره ارزش این حوزه از کشاورزی گرفته تا بحث صادرات و فروش و  امید به اینکه با همکاری و همدلی این سازمان‎های متولی و فعال در حوزه گیاهان دارویی شاهد باروری استعدادهای نهان در این حوزه باشیم، پایان یافت./فریبا ثابت