گیاهان دارویی و طب سنتی

بسم الله الرحمن الرحیم

تدابیر فصل تابستان در طب سنتی ایرانی

بخش دوم

1. -    مزاج فصل تابستان گرم و خشک است.
2. -    تغییر سبک زندگی و رعایت تدابیر تغذیه‌ای و تندرستی و میزان فعالیت‌های بدنی در فصل تابستان برای پیشگیری از بیماریها ضروری است.

اثرات تابستان بر بدن

1. -    در تابستان همه اخلاط به ویژه خلط صفرا برانگیخته شده و تولید صفرا نیز افزایش می‌یابد.
2. -    این گرمی و خشکی باعث زردی چهره، ضعف  دستگاه گوارش، سردرد، کندی حواس و خواب‌آلودگی  می‌شود.
3. -     در تابستان‌های بسیار گرم، اگر در بدن، رطوبت بیش ازحد طبیعی باشد بیماری‌های عفونی و انواع تب‌ها شایع می‌شود.
4. -    هوای گرم تابستان برای سردمزاجان، پیران و کسانی که به بیماری‌های سرد مانند لقوه، تشنج، فلج، بیماری‌های روماتیسمی و … دچارند، سودمند است.
5. -    صاحبان مزاج‌های گرم و خشک (صفراوی‌ها و  به خصوص صفراوی‌های جوان) در این فصل با مشکلات متعدد روبرو می‌شوند.

تدابیر فصل تابستان

1. -    در این فصل  افراد، به خصوص گرم مزاجان، باید خواب کافی داشته باشند. خواب، رطوبت بدن را افزایش و کم‌خوابی، خشکی بدن را افزایش می‌دهد.
2. -    فعالیت بدنی و ورزش در تابستان، باید سبک و در حد ضرورت و محدود به ساعات خنک اوّلیه روز باشد.
3. -    سعی کنید با تغییر در ساعات کاری و برنامه‌ریزی‌های خود در ساعات اوج گرما، در سایه و جای خنک باشید.
4. -    استحمام و دوش گرفتن در طول روز باعث کاهش حرارت بدن می‌شود ولی دقت کنید که برای این کار از آب ولرم استفاده کنید.
5. -    بهترین نوع لباس در تابستان، لباس نخی (کتانی) است که طبع خنکی دارد، جاذب عرق است و به بدن نمی‌چسبد.
6. -    لباس‌های حاوی الیاف مصنوعی و نایلون، با چسبیدن به بدن و بستن منافذ پوستی، مانع تعریق مناسب شده، علاوه بر افزایش حرارت داخلی، بوی بد عرق را نیز موجب می‌شوند.
7. -    استرس در هیچ وقتی از سال خوب نیست اما در تابستان، با افزودن خشکی بدن مشکل زیادی تولید می‌کند. از آن بدتر، خشم و غضب است که خشکی و گرما را با هم به همراه می‌آورد.
8. -    برای پیشگیری از عرق سوز شدن در این فصل، به ویژه در افراد گرم مزاج استحمام با آب ولرم و مالیدن روغن حیوانی روی محل عرق‌سوز شده، به درمان کمک می‌کند.
9. -    خون‌گیری (حجامت، فصد، زالواندازی و …) در تابستان باید به حداقل برسد و به موارد کاملاً ضروری محدود شود. در این موارد ضروری هم، خون‌گیری در وقت خنکی نسبی هوا (ابتدای روز) انجام شود.
10. -                        در تابستان حرارت تمایل به سطح بدن دارد و لذا قوه هاضمه ضعیف می‌شود. بنابراین باید از پرخوری پرهیز شود.
11. -                        در فصل تابستان افراد جوان و گرم مزاج باید از غذاهای با طبع گرم مانند عسل، خرما، خربزه، غذاهای تند، سرخ کردنی‌ها و … پرهیز کنند.

تدابیر تابستان در افراد با مزاج گرم

1. -    افراد با مزاج گرم باید در فصل تابستان خواب کافی داشته و میزان فعالیت خود را کاهش دهند.
2. -    فعالیت‌های استرس‌زا برای افراد با مزاج گرم در ایام گرم سال مضر می‌باشد.
3. -    این افراد باید با نوشیدن مقادیر کافی مایعات، جریان ادرار و گوارشی مناسبی داشته باشند.
4. -    از پرخوری کردن و مصرف خوراکی های گرم و سنگین پرهیز شود.

تدابیر خوردنی‎ها و آشامیدنی‎ها در تابستان

1. -    حکمای ایرانی بهترین خوراک های تابستانه را خوراک هایی می دانستند که ضمن برخورداری از اعتدال و لطافت و سبکی، طبعی سرد و تر داشته باشند تا بتوانند با اطفای حرارت و خنک کردن بدن، از آسیب‎های گرمی و خشکی مفرط هوا و تاثیرآن درافزایش تولید خلط صفرا جلوگیری کنند و محیط داخلی بدن را در حالت تعادل نگاه دارند.
2. -    در تابستان، پرهیز از خوردنی ها و آشامیدنی‎های گرم و خشک یا غذاهایی که تولید گرما یا خشکی در بدن می کنند لازم است؛ لذا باید مصرف انواع ادویه و فلفل، چربی ها، شیرینی ها، نمک، موز، خرما، کاکائو، انواع سس‎ها، سیر، خورش فسنجان، گوشت شتر، دم نوش‎های گرم (مانند نعناع، بابونه، اسطوخودوس) و ... کاهش یابد.
3. -    همچنین اجتناب ازغذاهای سنگین و دیرهضم و خودداری از پرخوری نیز ضروری است زیرا همان گونه که گفته شد به سبب میل حرارت به ظاهر بدن و سردی باطن در تابستان، قوه هاضمه دچار سستی و کم توانی می شود و از پس هضم غذای دیرهضم یا زیاد برنمی آید. بنابراین، پرخوری از هر غذایی ممنوع است و غذاهای غلیظ و دیرهضم مانند انواع فست فودها، کله پاچه، هلیم، آش رشته، سرخ کردنی‎ها و غذاهای چرب، نیمرو و املت، سالاد اولویه، ماکارونی و لازانیا، ماهی به خصوص سرخ کرده آن، غذاهای دودی،   و ... بهتر است از فهرست اغذیه تابستانی خارج شوند.

آب خوردن در تابستان

1. -    یکی از تاسف بارترین مناظر در تابستان، منظره سرکشیدن لاجرعه آب خنک ( به خصوص آبی که در آن یخ انداخته باشند) یا شربت ها یا نوشابه‎های تگری!! از سوی افراد عطش زده و تشنه است.
2. -    با توجّه به حرارت زیادی که معده در هنگام عطش زیاد دارد، نوشیدن یک باره نوشیدنی‎های بسیار خنک، بسیار مضرّ و حتّی خطرناک است. این کار مثل آن است که روی یک ظرف چینی داغ، آب سرد بریزید. مشابه همان بلایی که سر ظرف چینی می‎آید بر سر معده شما نیز خواهد آمد. در این حالت معده دچار انقباض شدید می شود که این امر، ضعف معده و بروز مشکلات مختلف گوارشی را در پی دارد.
3. -    همچنین به دلیل تمایل شدید کبد به جذب آب، نوشیدنی مصرف شده توقف چندانی در معده نکرده بلافاصله وارد روده می‎شود که این مساله می‎تواند باعث بروز رفلکس پاراسمپاتیک شدید و حتی سنکوپ گردد. نفوذ این آب سرد به اقصی نقاط بدن که به شدّت تمایل به آب دارند می‎تواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. کبد چرب، یکی از ساده ترین عوارض چنین رفتاری است. ضعف قلب، ضعف اعصاب، بیماری های روماتیسمی، سینوزیت و انواع نزله ها، از دیگر پیامدهای این کار هستند.
4. -    از آب یا نوشیدنی‎های خنک استفاده کنید و نوشیدنی‎های بسیار سرد را کنار بگذارید. به ویژه از یخ برای خنک کردن نوشیدنی‎ها استفاده نکنید.
5. -    به هنگام عطش، در نوشیدن عجله نکنید و آب را بسیار آرام و جرعه جرعه میل کنید. سعی کنید ابتدا آب را در دهانتان مزمزه کنید و سپس کم کم آن را فرو دهید..
6. -    بین هر جرعه نوشیدن آب، کمی صبر کنید.
7. -    در هنگام ورود به خانه یا مکان های خنک دیگر، چند دقیقه در خنکی محل استراحت کنید تا ولع اولیه شما به آب، آرام بگیرد و سپس آب بنوشید.
8. -    خوردن آب ناشتا علی العموم مطلوب نیست اما در ماه‎های گرم سال و به ویژه در افراد گرم مزاج، مصرف کمی آب خنک (و نه آب یخ و خیلی سرد) در صبح ناشتا اشکالی ندارد اگرچه مصرف شربت عسل و آبلیموی خنک بر آن ترجیح دارد.
9. -    برای رفع عطش از آب یا شربت‎های طبیعی استفاده کنید و کبد تشنه را به امان جرعه‎های بیماری زای نوشیدنی‎های مصنوعی و کارخانه‎ای رها نکنید.

  نوشیدنی‎ ها و خوراکی های مناسب فصل تابستان

1. -    آش‎هایی که با آلو بخارا درست می‎شوند.
2. -    آش‎ها و پختنی‎هایی که در آن دانه انار، آب انار یا رب انار به کار می رود.
3. -    سایر آش های خنک مانند آش سماق، آش دوغ، آش گشنیز، آش گوجه، آش جو و ....
4. -    آب دوغ خیار؛ نان با کاهو و سکنجبین؛  نان با میوه‎هایی مانند طالبی، خربزه، گرمک و هندوانه.
5. -    استفاده از آبغوره (بی نمک)، آبلیمو، سرکه، آلوبخارا، لیموعمانی، زرشک، گردغوره، سماق، پودر تخم گشنیز، کدو و ... در طبخ یا هنگام مصرف غذاها.
6. -    عرقیات خنک مانند عرق کاسنی(عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته به جای آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی را بسیار کم می کند.)، عرق بید و ....
7. -    عرقیات خنک مانند عرق کاسنی(عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در یخچال گذاشته به جای آب خوردن مصرف کنید. این کار، تشنگی را بسیار کم می کند.)، عرق بید و....
8. -    دمنوش‎های دارای طبع خنک مانند دمنوش بنفشه، عناب، زرشک
9. -    میوه های  ترش و شیرین مانند آلو، آلبالو، گیلاس
10. -                        سبزی های خنک مثل کاسنی، خرفه، گشنیز، اسفناج، کاهو و ....

طرز تهیه چند شربت برای فصل تابستان

1. -    شربت سکنجبین: دو قسمت عسل، دو قسمت عرق نعناع و یک قسمت سرکه انگور خانگی را با 5 قسمت آب مخلوط کنید  و روی حرارت ملایم به قوام بیاورید.
2. -     شربت آبلیمو: مقداری شکر را در ظرفی ریخته به اندازه ای آب لیموترش تازه (یا در صورت عدم دسترسی، آبلیموی خانگی) به آن اضافه کرده تا رویش را بگیرد. سپس 24 ساعت در ظرفی دربسته و دمایی معمولی نگهداری کنید. سپس، صاف کرده با قدری دیگر آب لیموترش تازه، قوام بیاورید. این مایه شربت را در هنگام مصرف، با آب رقیق کرده بنوشید.

نکته بسیار مهم: برخی خوراکی‎ها مانند هندوانه، هلو، خیار، شیر و ...  طبع بسیار لطیفی دارند و هنگام ورود به معده تابع طبع غالب معده می‎شوند؛ بنابراین اگر به هنگام تشنگی که صفرای زیادی در معده جمع شده است مصرف شوند (یا در کسانی که ذاتا معده بسیار داغی دارند)، با ورود به معده به خلط صفرا تغییر ماهیت داده عملا به جای خنک کردن فرد، حرارت او را افزایش می‎دهند. لذا این خوراکی ها را تنها وقتی مصرف کنید که با مصرف خوراکی‎های دیگر، عطش اولیه و داغی کبد و معده را فرونشانده باشید./ مریم عربی