گیاهان دارویی و طب سنتی

جعفر سیداخلاقی*

   تاریخچه پزشكی و درمان در ایران به دوران آریایی، در حدود 7000 سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد و نیز نخستین نوشته ها و نسخه های به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدن های مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به 3000 سال قبل از میلاد بر می گردد.

گیاه‌درمانی در ایران قبل از اسلام نیز سابقه  طولانی داشت. در اوستا بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده است و واژه  "اورورو" به معنی گیاه فرشته نگهبان امرتات (امرداد) است که در اوستا آمده است. پزشکان ایرانی از صدها گیاه و رستنی درمان‌بخش آگاه بودند و آن‌ها را مقدس می‌شمردند. مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای سی‌گانه  یک ماه بود.

به طور مثال نام روز آذر که نماد گیاهی آن در اوستا  اثرگون نام دارد و آن نوعی گل همیشه بهار است که دم کرده  آن محرک سلسله اعصاب است و برای رفع خستگی استفاده می‌شد. نخستین پزشك آریایی به نام تریتا یا آترت نام داشت كه از دیدگاه زرتشت و اهورا مزدا شخصی بود پرهیزكار، دانا، كام كار، توانا كه برای نخستین بار، ناخوشی، تب و زخم نیزه را بازداشت.  از سایر نام داران آریایی در این عرصه می توان جمشید یا یما، فریدون یا تئا و غیره را نام برد. یما و تراتااونا از نخستین كسانی بودند كه در ایران باستان توانستند بیماران دچار مشكلات پوستی، استخوانی و دندانی را از افراد سالم تشخیص دهند.  

   پس از تحول عظیمی كه با آثار توسط بقراط پدر علم طب و شاگردش جالینوس طی سا ل های چهارصد و شصت تا دویست قبل از میلاد مسیح رخ داد، روش های درمانی بر اساس طب مزاجی جایگزین سحر و جادو و خرافات شد. برخی از دانشمندان و نویسندگان معتقدند كه این تحول بزرگ در یونان باستان الهام گرفته از طب ایران باستان بوده است و مكتب طبی زرتشت خیلی زودتر از طب یونانی به وجود آمده بود.

آن گونه كه جنگ های میان ایرانیان و یونانیان منجر شد تا آثار طبی بقراط و سایر دانشمندان به دست ایرانیان بیفتد و اولین مدرسه به نام جندی شاپور تاسیس شود. پس از ورود سپاه اسلام به ایران، این مدرسه به عنوان بزرگ ترین مركز تعلیم پزشكی در سر تاسر ممالك اسلامی درآمد

. در این زمان كه یكی از طلائی ترین ادوار علم پزشكی در ایران است. دانشمندان بزرگی چون "ابوریحان بیرونی، زكریای رازی و ابوعلی سینا" پا به عرصه گذاشتند. آن ها توانستند در مدت كوتاهی، پیشرفت های چشم گیری، در جهان طب به وجود آورند. كتاب قانون یكی از معروف ترین آثار پزشكی دنیا، از ارزشمندترین منابع قدیمی طب سنتی است كه ابوعلی سینا پزشك و فیلسوف ایرانی آن را به رشته تحریر در آورد. او در این اثر گران بها 811 داروی گیاهی و خواص مهم درمانی آن ها را معرفی كرده است.

        امروزه تخمین زده می شود؛ 75 هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون 5000 داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه می شود . ایران در تنوع گیاهان دارویی رتبه 6 جهان و در خاورمیانه رتبه 33 را دارد. از طرفی  جایگاه داروهای گیاهی طی سالهای اخیر در کشور با تحولات علمی- تخصصی نظام مندتر شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه ها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان نمادی از تحول و نظام مندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و درمان دارو گیاهی است. در ایران حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی موجود است که از این تعداد ۲۳۰۰ گونه جزء گیاهان معطر و دارویی هستند .

هر سال با فرارسیدن فصل بهار طبیعت سرشار از گل‌ها و گیاهان خوش‌آب و رنگی می‌شود که نه‌تنها جلوه‌ای زیبا و بانشاط به دشت‌ها و کوهپایه‌ها می‌بخشند، بلکه می‌توانند سفره‌های غذا و خوراکی‌های ما را نیز پرنشاط، باطراوت و خوش‌آب و رنگ کنند؛ سفره‌هایی که مملو از موادغذایی طبیعی، سالم و سرشار از خواص درمانی و شفابخش است. با اضافه کردن این سبزی‌های شفابخش و گیاهان دارویی به سبدغذایی خود و خانواده‌تان می‌توانیم سلامت، نشاط و تندرستی عزیزانتان را در سالی که پیش‌رو دارید تضمین کنیم.

گیاهانی همچون کنگر، حافظ سلامت دستگاه گوارش،ریواس­گیاه ضد عفونی کننده ،ترشک گیاه تصفیه‌کننده خون، آلوئه‌ورا، گیاه جاذب گازهای سمی و حافظ سلامت پوست و مو ،زنبق، زداینده آلودگی هوا ، بنفشه، گیاه تب‌بر و... از زمره گیاهان دارویی ویژه فصل بهار در ایران بشمار می آیند.

*عضو شورای ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری