گیاهان دارویی و طب سنتی

بسم الله الرحمن الرحیم

 در دنیای پرشتاب امروز، که علم پزشکی نوین با سرعتی چشمگیر در حال پیشرفت است، طب سنتی به عنوان میراث کهن بشریت، هنوز هم نقشی موثر در حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کند.

بنابراین قصد داریم تا در این مجموعه مطالب، به بررسی بیماری‎های مزمن از دیدگاه طب ایرانی بپردازیم تا با بالا بردن سطح دانش عمومی در این زمینه، یاری رسان حوزه سلامت و ارتقای سطح سلامت جامعه باشیم.

تدابیر بیماری فشارخون از دیدگاه طب ایرانی (قسمت دوم)

شرایط گرفتن فشار خون 

یکی از تاسف آورترین اتفاقات که به طور روزمره در مطب‎ها و درمانگاه‎ها تکرار می‎شود آن است که بدون رعایت شرایط علمی، فشار خون بیمار گرفته می‎شود و به راحتی به او گفته می‎شود که مبتلا به فشار خون است و او را تا آخر عمر وارد دنیای پر استرس درمان فشار خون می‎کنند. در واقع بسیاری از افرادی که حتی سالهاست تحت درمان فشار خون هستند را کسانی تشکیل می‎دهند که اصلاً از ابتدا دچار این بیماری نبوده‎اند و به جهت عدم رعایت شرایط گرفتن فشار خون، تهمت ناروای ابتلا به این بیماری را به جان خریده‎اند. بنابراین بهتر است قبل از ادامه بحث مروری بر شرایط گرفتن فشار خون داشته باشیم.

1. -    - به هنگام اندازه‎گیری فشار خون، فرد باید به لحاظ روحی در آرامش کامل باشد. هرگونه استرس و اضطراب می‎تواند بر فشار خون او تاثیر بگذارد.
2. -     هرگونه استرس جسمی به خصوص درد (حتی در حد درد ناشی از تزریق یک آمپول)  هم بر فشار خون تاثیر می‎گذارد. بنابراین مثلاً اگر کسی سردرد داشت و فشار خون او بالا بود نباید بلافاصله نتیجه گرفت که سردرد، ناشی از فشار خون است؛ به عکس ممکن است فشار خون او بر اثر درد بالا رفته باشد.
3. -    لباس بیمار باید گشاد و راحت باشد. اگر لباس بیمار تنگ است و هنگام بالا زدن لباس از روی بازو به بازو فشار می‎آورد بهتر است بیمار لباس خود را در بیاورد. آستین تنگ باعث اعمال فشار روی سرخرگ بازویی شده و در نتیجه به طور کاذب فشار خون پایین تر از آنچه هست خوانده می‎شود.
4. -    بیمار نباید به هنگام گرفتن فشار خون حرف بزند، پزشک نیز  باید از گفتگوهای مهیج و شوخی با فردی که فشار خون او اندازه‎گیری می‎شود، خودداری کند.
5. -    چون هر گونه فعالیتی باعث افزایش ضربان قلب می‎شود؛ بهتر است فرد چند دقیقه (15دقیقه) پیش از اندازه‎گیری فشار خون در حالت نشسته استراحت کند و از حداقل نیم ساعت قبل از آن نباید فعالیت شدید بدنی داشته باشد.
6. -    معده بیمار نباید خیلی پر باشد؛ مثانه پر و یا نیاز به دفع مدفوع و گرسنه بودن او نیز بر میزان دقیق فشار خون تاثیر می‎گذارد.
7. -    بیمار حداقل از یک ساعت قبل از گرفتن فشار خون نباید چای، قهوه و سایر نوشیدنی‎های کافیین‎دار، سیگار، قلیان و مانند آن استفاده کرده باشد چرا که اینها باعث بالا رفتن فشار خون می‎شوند. خوردن و نوشیدن خوراکی‎های بسیار گرم یا سرد، استحمام (به ویژه با آب خیلی سرد یا خیلی گرم) اگر با فاصله نزدیکی از گرفتن فشار خون انجام شوند ارزیابی را متاثر خواهند کرد.
8. -    بلافاصله پس از برخواستن از خواب اقدام به گرفتن فشار خون نکنید و حداقل یک ساعت بین این دو کار فاصله بیاندازید. با توجه به اینکه در ساعات مختلف شبانه روز، فشار خون نوسان مختصری دارد،  لذا بهتر است اندازه‎گیری فشار خون در ساعات مختلف شبانه روز تکرار شود.
9. -    اتاق معاینه باید ساکت، آرام و دارای دمای مناسب باشد. حرارت محیط باید متعادل باشد. گرما یا سرمای زیاد، فشار خون بیمار را دچار نوسان می‎کنند. حتی سایر عواملی که باعث ناراحتی بیمار می‎شوند(مثل نورهای تند محیط یا سر و صدای بیش از حد و ...) می‎توانند ارزیابی را دچار خطا کنند.
10. -                        بهترین حالت برای گرفتن فشار خون، حالت خوابیده و بعد از آن حالت نشسته است. گرفتن فشار خون در حالت ایستاده به طور معمول انجام نمی‎شود و تنها محدود به موارد خاصّی است در عین حال در افراد سالم نباید بین فشار خون در این سه حالت تفاوتی وجود داشته باشد.
11. -                         دست بیمار به هنگام اندازه‎گیری فشار خون باید کاملاً راحت و آزاد باشد و از مشت کردن دست با فشار و انقباض عضلات دست و بازو پرهیز شود.
12. -                         همچنین به هنگام اندازه‎گیری فشار خون، بازو باید تقریباً هم سطح قلب باشد.
13. -                         اگر فرد خوابیده است، دست خود را در کنار بدن خود قرار دهد و اگر نشسته است دست خود را آویزان نکند بلکه آن را روی لبه صندلی یا تخت تکیه دهد تا عضلات دست شل باشد.
14. -                        عضلات سفت و منقبض شده باعث می‎شود که فشار خون به طور کاذب بیش از اندازه واقعی نشان داده شود.
15. -                        در حالت ایستاده می‎توان با یک دست بازوی دست فرد معاینه شونده را گرفت تا تکیه گاه ایجاد شود. اگر فشار خون فرد به حالت نشسته اندازه‎گیری می‎شود باید محل نشستن وی تکیه‎گاه مناسبی داشته باشد تا در وضعیتی راحت و با کمر صاف و تکیه داده روی صندلی بنشینید. فرد در این حالت بهتر است  پاها و قوزک پاها را روی هم نیندازید.
16. -                         به هنگام گرفتن فشار خون لوله‎های فشارسنج نباید گره یا پیچ یا تاب بخورند..
17. -                        فاصله بین معاینه کننده و معاینه شونده نباید بیش از یک متر باشد و ارتفاع محل نشستن آنها نیز یکی باشد.
18. -                         اگر از فشارسنج جیوه‎ای استفاده می‎شود باید ستون جیوه در وضعیت عمودی و در مقابل چشم معاینه کننده باشد.
19. -                         اندازه کاف فشارسنج باید متناسب با دور بازوی بیمار باشد.
20. -                         لذا گرفتن فشار خون کودکان با فشارسنج بزرگسالان یا گرفتن فشار خون افراد بسیار چاق یا ورزشکار با فشارسنج‎های معمولی ما را به اشتباه خواهد انداخت. در حالت دوّم یعنی حالتی که بازوبند برای بازو کوچک است به اشتباه فشارخون بالاتر از حدّ واقعی نشان داده می‌شود.
21. -                        بازوبند باید محکم به دور بازو بسته شود اما نه خیلی محکم؛ طوری که دو انگشت را بتوان میان بازوبند و بازو قرار داد.
22. -                        بازو باید لخت باشد و لباس(هر چند نازک) بالا زده شود.
23. -                        محل بستن بازوبند باید به نحوی باشد که لبه پایین آن دو سه سانتی متر بالاتر از چین آرنج باشد.
24. -                        بازوبند طوری بسته می‎شود که وسط کیسه هوا روی شریان بازویی قرار گیرد. قبل از باد کردن بازوبند باید مطمین شد که عقربه فشارسنج (یا ستون جیوه آن) دقیقاً روی صفر باشد؛ به عبارت دیگر باید از خالی بودن بازو بند مطمئن شد.
25. -                        باد کردن بازوبند فشار سنج نباید خیلی آهسته انجام شود؛ میزان باد کردن بازوبند نباید از حد بیشتر باشد و وقتی که به اندازه کافی باد شد باید بلافاصله خالی کردن آن شروع شود.
26. -                        سرعت خالی شدن باد هم نباید زیاد تند یا کند باشد. اگر در ارزیابی فشار خون دچار تردید شدید نباید بلافاصله بازوبند را دوباره باد کنید بلکه باید حداقل 5 دقیقه صبر کرد.
27. -                        بین فشار خون دست چپ و راست، ممکن است به طور طبیعی اختلاف اندکی وجود داشته باشد. به طور معمول ترجیح داده می شود فشار خون از دست راست گرفته شود.

برای ارزیابی دقیق و نهایی فشار خون شخص باید نکات متعدّد دیگری هم درنظر گرفته شود از جمله این که:

1. -    بسیاری از داروها بر روی فشار خون فرد تاثیر می‎گذارند.
2. -    میزان طبیعی فشار خون کودکان و زنان باردار با افراد عادی متفاوت است (مثلا فشار خون طبیعی در کودکان کمتر از ده سال 90 روی 60 است)
3. -    بعضی بیماری‎های فرد ممکن است باعث کاهش یا افزایش فشار خون شوند. 
4. -    یک بار بالا بودن فشار خون دلیل بر ابتلای بیمار به پرفشاری خون نیست. لذا باید چند بار و به فواصل دو سه روزه ارزیابی فشار خون تکرار شود و اگر همه نتایج یکسان بود آنگاه تشخیص پرفشاری خون مطرح شود.
5. -    با توجه به نکات فوق‎الذکر به نظر می‎رسد بهترین روش، ارزیابی فشار خون در منزل در ساعات و روزها و حالات مختلف است. بنابراین آموزش روش صحیح گرفتن فشار خون به مردم می‎تواند نتایج خوبی را به همراه داشته باشد.